Paranoid Kişilik Bozukluğu Nedir?

Herkesin ufak tefek kuruntuları olur. Bu "paranoyaların" ne kadar büyük olduğu, ne sıklıkta olduğu ve bizi/çevremizi ne kadar etkilediği ise asıl konu.

Paranoid Kişilik Bozukluğu Nedir?

Genelde ön beyindeki yapısal bir bozukluk veya bireyin büyüme/yetiştirilme şeklinin neden olduğu, çevreden gelen etkilerin fazla tehditkar algılanmasını sağlayan bir aşırı duyarlılık rahatsızlığıdır. 

Yaklaşık %1 - %2 civarında görülme sıklığı olduğu düşünülen bu rahatsızlık (hastane/kliniklerde daha fazla sıklıkta tespit edilir), bireyin yaşam kalitesini çok ciddi derecelerde etkileme potansiyeline sahip. Genel olarak ergenlik-genç erişkinlik dönemlerinden itibaren açığa çıkar. 

Sağlıklı insanlar da zaman zaman paranoya olarak adlandırılan düşünce kalıplarını deneyimlemektedir fakat paranoid kişilik bozukluğuna sahip olan bireylerde daha stabil ve hayat kalitesini düşürecek seviyede yoğundur. Dolayısıyla doğal ve tedavi edilebilir olan bu rahatsızlık mümkün olan en kısa sürede tespit edilip çözümlenmelidir.

Paranoid Kişilik Bozukluğunda Ne Gibi Belirtiler Görülür?

• Sosyal olarak aşırı derece duyarlıdır.
• Nesnel ve akılcı davranmak ister.
• Küçük eleştirileri bile zayıflık olarak algılar, eleştiriye gelemez. Buna karşın başkalarını eleştirmeye ve abartarak anlatmaya açıktır.
• Önemsiz, anlamsız olaylara çok derin anlamlar yükleyebilir, basit diyalogları veya düşünülmeden söylenmiş bir kelimeyi kendisine karşı bir tehdit olarak algılayabilir.
• Kontrolcü ve kıskanç davranabilir, kişiliği ilişkilerinde sürekli partnerinin sadakatini sorgulamaya yatkındır.
• İnatçı, tartışmacı ve agresifliğe hazır davranışlar sergiler. Sık sık öfke hissi yaşayabilir.
• Günlük hayatta kişiliğine yapılan en küçük saldırıları bile fark etme odaklıdır, insanların yorumlarında gizli anlamlar arar.
• Başkalarının düşündüklerini, niyetlerini kendilerince asılsız olarak belirler ve buna inanır.
• Yalan söylemeye, gerçekleri çarpıtmaya yatkındır.
• Kişi, kimi zaman fazlasıyla öfkeli ve düşmanca davranırken kimi zaman ise çekingen ve mağdur bir rol üstlenir.
• Ciddi ve öfkeli biri olarak betimlesek de, aşırı mantıklı ve kibar tiplemeleri de bulunur.
• Genelde savunma odaklı bir ruh hali içerisinde olduğundan dolayı rahatsızlığının farkına varmakta zorlanabilir.
• Şüpheciliği zaman zaman incelikleri yakalamasını ve zeki çıkarımlar yapabilmesini sağlar.
• Tartışmalarda her zaman kendini haklı görerek, problem içerisinde kendi rolünü ve etkisini kavramakta zorlanır.
• Rahatlamakta sağlıklı bir bireye göre ciddi anlamda zorlanır.
• Savunmacı yapısı yüzünden saldırgan davranışlar sergileyebilir, dürtüsel davranabilir.
• İlişkilerde genellikle başarısızdır, dost edinmek onun için çok zordur.
• Depresyon ve uykusuzluk çok yaygındır.
• Birçok konuda sabit fikirli ve katı davranabilir.
• Yasal güçleri sever, sorunlarını dava açarak çözmeye eğilimlidir.
• Kin tutar, kendisine yapılan her türlü kötülüğü unutmakta zorlanır.
• Otoriteye başkaldırma ruhuna sahip olabilir.

Belirtiler DSM-V(American Psychiatric Association, 2013) ve bilmsel makaleler derlemesiyle elde edilen bilgiler olup, paranoid kişilik bozukluğunda görülebilen özelliklerdir. Tanı amacı taşımaz.

Paranoid Kişilik Bozukluğunda Tedavi

Bu rahatsızlığın tedavisi mümkündür ve uzman gerektirir. Çünkü paranoid kişilik bozukluğuna sahip bireyler davranışlarının hastalıklı olduğunun farkında değildir ya da düşük bir farkındalık düzeyine sahiptir, dolayısıyla tedaviye ihtiyaç duymadığını düşünür ve sadece kendi doğrularına inanması muhtemeldir. Tedavi için gelen bireylerde genellikle psikoterapi tercih edilir ve ilk adım olarak hastanın güvenini kazanmak, sıcak ve rahat bir terapist-hasta ilişkisi kurmak amaçlanır. Paranoid kişilik bozukluğuna sahip bireyler, bu farkındalığı kazanır ve terapistinin bu tedavi sürecine etki etmesine izin verirse, tedavi mümkündür ve büyük oranda kolaylaşacaktır.

Süreçte hastanın benimsediği hatalı düşünce kalıplarını yıkarak doğru ve doğal düşüncelere yönlendirilmesi hedeflenir. Güven, empati, zorluklara karşı koyma, özsaygı-özsevgi ve genel sosyal becerilerin geliştirilmesi veya kazandırılması üzerine çalışılır. Paranoid kişilik bozukluğu için ilaçlı tedaviler çok sık tercih edilmemekle birlikte, özellikle bağıntılı olarak gelişebilen rahatsızlıklar (depresyon, uykusuzluk, kaygı bozukluğu vs.) etkilerinin azaltılması adına düşük dozda antipsikotik ilaç kullanımının yararlı olduğu bilinir.